Ragnhildur Kolka

Hvað kemur til að mannvinurinn mikli Bill Gates stekkur upp á nef sér og vænir Lyfjaeftirlits stofnun Bandaríkjanna (FDA) um undirlægjuhátt við Trump og varar landa sína við að þiggja bóluefni sem Trump stjórnin vill gefa henni? Maðurinn sem hefur helgað líf sitt leitinni að bóluefni sem linað gæti þjáningar fátækra í þróunarlöndum. Maðurinn sem barist hefur af hörku gegn anti-vaxxers sem ekki hafa vilja þiggja af gnægtarbrunni gæsku hans tekur sér nú stöðu við hlið þeirra. Maður verður létt hvumsa.

En svo minnist maður þess að Bill Gates og frú eru stærstu einstöku kostunaraðilar Alþjóða heilbrigðis stofnunarinnar nú þegar Bandaríkin hafa sagt sig frá henni. Bill Gates er nánast eigandi stofnunarinnar eftir að hafa lagt henni til $2.4 milljarða síðan árið 2000. Á síðasta ári nam beinn stuðningur hans $250 milljónum og er þá ekki talin með fyrirtæki og stofnanir sem hann á drjúgan hlut í en bera ekki nafn hans. Ólíklegt er að skálkurinn Tedros Adhanom  Ghebreyesus væri nú höfuð stofnunarinnar ef ekki hefði notið stuðnings hans og Kína við ráðninguna. WHO og Gates eiga mikið undir að "rétta" bóluefnið komi fyrst á markað enda hefur Gates ásamt fleiri stórlöxum (t.d. George Soros, Anthony Fauci) veðjað á að Gilead verði fyrst í mark. Gilead* er eitt af mörgum lyfjarisum sem lagt hefur WHO til fjármagn og vill líklega fá eitthvað fyrir sinn snúð. Gilead er einnig fyrirtækið sem framleiðir lyfið Remdesivir og græddi á tá og fingri þegar WHO, FDA og CDC lögðust á eitt við að kveða niður orðróm um gagnsemi Hydroxychloroquine vegna CoV-19. Hræbillegt lyf sem nú hefur verið sýnt fram á að dugar vel sem fyrsta vörn gegn sjúkdómnum, en eitthvað varð að gera svo hluthafarnir töpuðu ekki á fjárfestingunni. En nú steðja ógnir að. Talið er að AstraZeneka og/eða Pfizer, jafnvel Moderna geti orðið á undan með bóluefni (þrátt fyrir smá hikst) og þá ríður á að bregða fæti fyrir sigurvegarann. Að það geti svo komið Trump illa er bara bónus. 

En kannski er þetta ekki bara einföld spurning um peningar, kannski er þarna líka spurning um orðspor. Fyrr í þessum mánuði þurfti WHO að viðurkenna að þeim hafi orðið á í messunni. Aðeins viku eftir að hafa gefið út yfirlýsingu um að lömunarveiki hafi nú verið útrýmt í Afríku þurfti WHO að gefa út viðvörun um að bóluefnið sem notað hefur verið hafi orsakað lömunarveiki af týpu 2. Tilgreind eru 2 tilfelli í Súdan, en staðreyndin er sú að veikin hefur grasserað í Chad, Eritreu, Eþíópíu og allar götur þvert yfir Afríku til Nígeríu. Auk þess eru börn að veikjast eftir bólusetningar í Pakistan og Afganistan en þar grasserar að auki "wild type" (þ.e. sjálfsprottin) týpa 2 lömunarveiki. Týpa 2 er veikluð veira ólík bóluefninu sem við fáum þegar við ferðumst til þessara landa. Meira en 200 tilfelli hafa verið skráð síðan 2018 en engin leið að staðfesta að þar hafi engu verið leynt. Þó er vitað að Eþíópía lét eyða 7000 skömmtum af týpu 2 bóluefninu eftir svipaðan faraldur þar í landi. Það er ansi hart að eftir 30 ára vinnu og $16 milljónir skuli bólusetningar nú vera einn helsti valdur lömunarveiki í Afríku. Bill Gates hefur lagt mikla peninga í þetta prógram, sem hugsanlega hefði aldrei farið af stað ef hans hefði ekki notið við. Orðspor er því mikilvægt og gott að geta varpað athyglinni annað. 

Fæstir hugsa út í hvernig bóluefni verður til. Hugsanlega sjá menn fyrir sér hvítklætt fólk með hanska og grímur flytja vökva milli glasa á dauðhreinsaðri rannsóknastofu. Það er myndin sem fjölmiðlar varpa að okkur. En áður en bóluefnið kemur til okkar er búið að gera margvíslegar tilraunir með það. Mýs, rottur og mjög líklega apar koma þar við sögu. Og svo eru það menn. Fólk í fátækum þróunarlöndum er tilraunadýr áður en óhætt er að kynna okkur fyrir töfralyfinu sem á eftir að verja okkur fyrir aragrúa af sjúkdómum. Rússland, Kína, Indland og Suður-Ameríka hafa löngum verið þar fremst en eftir því sem efnahagur þessara landa hefur batna hefur orðið erfiðra að fá fólk til að taka þátt. Nú hafa Suður-Afríka og Kenýa tekið við. Samkvæmt clinicaltrials.gov eru yfir 2000 tilraunir með bóluefni og lyf ýmist í gangi eða á teikniborðinu í Suður-Afríku. Þótt margar þessara tilrauna bæti líf okkkar, þá eru aðrar sem skilja eftir ómældan skaða. Skaða sem oft er ekki bættur.   

Týpu 2 lömunarveikisbóluefnið var gefið að undirlagi Global Polio Eradication Initiative sem fjármagnað er af Bill&Melinda Gates stofnuninni. GAVI Vaccine Alliance sem einnig er fjármagnað af Gates er nú að gera 3ja fasa tilraunir með CoV-19 bóluefni á um 20 þúsund Suður-Afríku búum. Við skulum vona að þar fari betur. 

*https://www.dr-rath-foundation.org/2019/01/world-health-organization-gates-foundation-now-second-largest-funder-after-u-s-government/ 

Eftir um 2ja mánaða tilraun með að opna landið fyrir túristum ákvað ríkisstjórnin að loka því aftur og kæfa í fæðingu þá veiku von sem kviknað hafði hjá ferðaþjónustinni um áframhaldandi líf. Óskiljanleg aðgerð þar sem smitin sem uppgötvuðust á landamærunum reyndust flest vera hjá Íslendingum, hælisleitendum eða farandverkamönnum á íslenskum vinnumarkaði. Túristarnir höfðu passað sig fyrir ferðina enda ekki áhugasamir að eyða fríi sínu í einangrun í framandi landi. Aðgerð stjórnvalda var mun harkalegri en við hafði mátt búast sem vekur upp grunsemdir að  Þríeykið hafi kannski full mikið tak á hinu pólitíska stjórnvaldi. Þar til nú hafa menn haft þann skilning að hlutverk þess sé með réttu að hafa yfirsýn yfir samspil allra þátta þjóðlífsins; taka mið af því. Því þótt heilsa þjóðar sé mikilvæg er hún þó aðeins einn þáttur í því ferli sem samfélag manna byggir á.

 Það sem upphaflega átti að vera aðgerð til að fletja út kúrfuna til að bjarga vanbúnu heilbrigðiskerfi er nú orðið að hreintrúarstefnu þar sem allri ógn skuli bægt frá landinu. Þessi sótthreinsun er eflaust sett fram í þeirri trú að bóluefni við óværunni sé rétt handan við hornið. Engin vissa er þó fyrir því að það gerist og því fjölgar sífellt í þeim hópi sem tapað hefur trú á "vísindin" sem ekkert hafa fyrir sér annað en stjórnlyndi berskjaldaðra trúarbragða, sem treysta okkur ekki fyrir vitneskjunni sem þau þó þekkja. 

 Staðan í dag er hinsvegar sú að nú geta allir aflað  sér þeirra upplýsinga sem þeir telja þörf á og það án aðkomu stjórnvalda eða misviturra fréttamiðla.    Almenningur hefur nefnileg lært að googla.                                                          

Þá er ekki skrýtið þótt spurningar vakni um hvort aðgerðir sem hér var tekið til hafi ekki verið full harkalega. Í þessari seinni bylgju var stærsti hópurinn sem veiktist á aldrinum 20-50 ára. Fólk á besta aldrei sem gerði ekki annað af sér en njóta frelsis. Aðeins 3 hafa verið lagðir inn á sjúkrahús og enginn látist. Ef maður skoðar þessar tvær myndir hér til hliðar þá sýna þær svipaðan feril smita í Frakklandi og hér, frá því pestin hélt innreið sína þar til fyrir nokkrum dögum. Efri myndin sýnir að smit í seinni bylgju eru að ná sömu hæðum og í upphafi. Seinni myndin er hins vegar áhugaverðari því hún sýnir að dánartíðnin er nánast engin í þessari bylgju sem nú stendur yfir, þrátt fyrir öll smitin sem nú eru að greinast. Nákvæmlega sömu mynd má sjá af sýkingum og dánartölum frá Spáni og reyndar flestum þeim löndum sem fóru sem verst út úr fyrstu bylgju. Hvað veldur? Ekki gott að segja, margt spilar saman. En fólkið sem nú sýkist er að jafnaði yngra, fólk er meðvitaðra að bera ekki smit í þá sem veikir eru fyrir og vitneskja heilbrigðisstarfsfólks er snöggtum meiri nú en við upphaf ferilsins. Nýlegar rannsóknir sýna líka að frumur sýktra eru ekki bara að mynda mótefni heldur eru T-frumur einnig að byggja upp minni fyrir veirunni. Jafnvel talið að einhverjir búi að T-frumu minni frá fyrri sýkingum af völdum kórónaveira, sem verji þá líka fyrir þessari veiru. T-frumu minnið er mun varanlegra en mótefnin.  Og svo má ekki gleymast að meðferð og lyfjagjöf hefur tekið miklum framförum á þessum mánuðum síðan við kynntumst kvikindinu fyrst. Kem að því síðar, en verð að segja, að þessar myndir styrkja mig ekki í trúnni að ákvörðun yfirvalda við að rústa hagkerfi Íslands sé réttlætanleg.          

Mynd 1. Fyrsta og önnur bylgja sýkinga í Frakklandi

Mynd 2. Dánartölur franskra sjúklinga í 1. og 2. bylgju sýkinga

Frá því Wuhan-veira fór fyrst að hrella okkur hafa vísindamenn um allan heim unnið sleitulaust að því að berja hana niður. Þar eru íslenskir vísindamenn ekki undanskildir. Má minna á að ÍE, Kári og co fengu birta grein í NEJM fyrr á þessu ári sem tekur á hluta þeirrar spurningar sem snýr að misræminu milli áhættuhópa. Það vill segja milli barna versus þeirra sem eldri eru og þeir sem hafa svokallaða undirliggjandi sjúkdóma. Spurningin hefur vafist fyrir mönnum þótt flestir virðist sammála um að þetta misræmi sé til staðar, þ.e. aðrir en þeir sem fengu hland fyrir hjartað þega Bandaríkjaforseti benti á það. Grein ÍE sýnir fram á þetta misræmi. Þegar úrtak heilbrigðra einstaklinga var skoðað kom í ljós að engin börn undir 10 ára aldri voru smituð á meðan 0.8% 10 ára og eldri höfðu náð sér í smit þótt þeir hafi ekki sýnt þess merki. Rannsóknin tók líka til hóps einstaklinga sem útsettir höfðu verið fyrir veirunni (en voru ekki veikir) og þar reyndust 6.7% barna hafa sýkst á móti 13.7% þeirra sem voru 10 ára og eldri. Það virðist því mega ganga út frá að misræmið milli hópa sé til staðar og að börn geta líka sýkst. 

Annað sem virðist nokkuð klárt er að helsta leið veirunnar inn í líkamann er í gegnum nef/munnhol, þar sem hún smokrar sér inn í þekjufrumur um svokallaðan ACE2 (Angiotensin-converting enzyme 2) viðtaka. Þekjufrumur er að finna í flestum líffærum og miklu mæli í lungum, hjarta og æðakerfinu, sem eru einmitt líffærin sem mestan skaða hljóta af veirunni.

 Innlegg í þá umræðu kemur frá Rannsóknastofu Hjartaverndar sem í gegnum tíðina hefur rannsakað íslenskan almenning fyrir hinum ýmsu kvillum hjarta og æða. Hvort rannsóknir þeirra á ACE2 viðtaka um hafa verið birtar veit ég ekki, en forstöðumaður stofnunarinnar greindi nýlega frá því í útvarpsviðtali að þennan víðtaka væri að finna í auknu magni hjá sykursýkis sjúklingum. Þar er þá komið enn eitt stykkið í púsluspilið sem veitt getur svar varðandi undirliggjandi sjúkdóma.

 Og leitin heldur áfram. Nýleg grein í JAMA fyllir enn betur í myndina. Þar voru ACE2 víðtakar mældir í mismunandi aldurshópum. Niðurstaðan er að marktækur munur er milli allra hópa miðað við yngstu þátttakendurnar sem voru undir 10 ára aldri. Virðist sem tjáning viðtakanda sé þroska og fullri tjáningu ekki náð fyrr en eftir tvítugt. Hér gæti því verið komið fram ein skýring á því að börn sýkjast síður, þótt sú skýring þurfi ekki að vera sú eina. 

Heimildir:

https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa2006100

https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2766524

Jæja, nú er Reykjavíkurborg búin að fá sinn skammt af PR-skúbbi ársins. Alla helgina hefur glumið í eyrum okkar að vegna gríðarlegs svifryksmagns í lofti skuli borgarbúar fá ókeypis í stræto í dag. Í dag fáum við hins vegar að sjá sprautubíla borgarinnar geysast um göturnar sprautandi hreinsivökva í allar áttir. Verk sem ætti að vera sjálfsagður hlutur í hverri borg. En nei, það tók borgina 3 mánuði að undirbúa verkið og borgarstarfsmenn láta eins og þeir séu ofurhetjur.

Engin svifryksmengun sjáanleg og ég bara spyr - hvar hafa þessar ofurhetjur verið í allan vetur? Eigum við von á að sjá þær aftur?