Hattinn ofan fyrir Magnúsi Geir

Uppsetning Borgarleikhússins á Milljarðamærinni gæti ekki verið betur tímasett. Verkið smellur með látum inn í andrúmsloft hruns og kreppu. Það var sett á dagskrá snemma á síðasta ári á meðan dansinn dunaði sem hæst. Því má segja að verkefnavalsnefnd leikhússins hafi verið í hlutverki Sjáandans þegar ákvörðunin var tekin. Meðvitað eða ómeðvitað. Má ætla að græðgin, sem er eitt megin þema verksins, hafi ráðið nokkru um valið enda var græðgi í íslensku samfélag, þá þegar farin að valda mörgum óþægindatilfinningu. Það er þó ekki síður sjálfsblekkingin sem bæjarbúar hylja sig með, sem talar til okkar í dag. Tímasetningin toppar allt.

Þetta verk Durrenmatt er áminning um þá ógæfu sem allar ákvarðanir mannsins fela í sér. Að standa sífellt frammi fyrir ákvörðunum sem bera í sér siðferðilegan dóm og þurfa síðan að lifa við afleiðingarnar. Bæjarbúar velja að hjúpa sig blekkingunni, ganga jafnvel svo langt að afneita gerðum sínum með því að krefjast þess að fórnarlambið taki á sig glæpinn gagnvart sjálfum. Þessi þáttur hefur ekki síður verið sýnilegur í þeirri atburðarás sem við höfum upplifað þessa örlagaríku daga síðastliðinn vetur. Græðgin smaug inn í alla kima þess lífs sem við lifðum, allir fengu eitthvað þótt mismikið væri. Nú krefjast menn afsagna og afsökunarbeiðna, þótt nær útilokað sé að þeir sem nú hrópa hæst hafi viljað sleppa neinu því sem ávannst meðan góðærið stóð sem hæst. Vissulega verða ýmsir að borga meira en þeir uppskáru, en þeir áttu alltaf valið um að afneita viðskipta- og peningavaldinu. Tækifærin gáfust oft og voru engum dulin, en græðgi, pólitísk afstaða og almennur siðferðisbrestur í samfélaginu réði því hvernig fór.

Siðferðileg niðurstaða verksins er að þrátt fyrir allar freistingar sem á vegi mannsins verða þá ber hann ábyrgð á gerðum sínum. Illska er ekki bara eitthvað eitt, hún er lagskip. Eitt leiðir af öðru og ef enginn stendur upp og hafnar því illa þá heldur það bara áfram að gerast. Að hlutirnir séu líklegir til að endurtaka sig er táknað með; faðir, sonur og smánuð stúlka (Unnur Ösp Stefánsdóttir).

Kjartan Ragnarsson setti verkið upp og setur það í þann groteska búning sem hæfir. Sigrún Edda Björnsdóttir leikur milljarðamærina, sem er afskræmd af ást, hatri og hefndarþorsta. Og hún býr yfir mættinum til að kalla allt það versta fram í manninum; gnægð peninga. Í gamalli þýðingu hét verkið Sú gamla kemur í heimsókn. Sá tiltill vísar í hið djöfullega í manninum og í samanburði er nýi titillinn Milljarðamærin snýr afturfrekar sakleysislegur. Vísar í útrásargræðgina og ofurlaunin, en lætur aðrar illar hvatir ósnertar. Sigrún Edda gerir þessu hlutverki afspyrnu góð skil. Förðun og búningar leggja sitt á vogarskálarnar, því öll sú illska sem býr í þessari konu speglast í þessu tvennu. Jóhann Sigurðarson átti líka frábæran leik sem önnur hlið illskunnar. Hann er táknmynd mannleysunnar, sjálfselskan og þörfin fyrir að setja sig og sínar þarfir alltaf í fyrsta sætið verður honum að endingu að falli. Illi hratt hinu djöfullega af stað með því að ræna Camillu sakleysi sínu og trausti. Sekt bæjarbúanna er á einfaldan hátt táknuð með nýjum skófatnaði. Sál sína og siðvitund selja þeir fyrir gul stígvéli. Alls staðar smýgur illskan inn. 

Þetta er tímabært verk sem snýst um að á einhverjum punkti verður maðurinn að horfast í augu við öfgarnar sem í honum búa. Ákvarðanir snúast um að velja og hafna og veljirðu rangt þá situr þú uppi með það að eilífu.

Athugasemdir

[Bjarni Harðarson, 6.3.2009 kl. 20:13]

Þú fyrirgefur bloggvinkona - en ég var að blogga um þig!

[Ragnhildur Kolka, 6.3.2009 kl. 22:37]

Ég fyrirgef það og þakka faðmlagið. Hittumst á síðunni þinni.