Þúsund þorskar á færibandinu

Fyrir nokkrum árum hóf ungur blaðamaður, Ólafur Teitur Guðnason, á Viðskiptablaðinu að halda skrá um mistúlkanir, rangfærslur, lygar, þöggun og pólitíska rétthugsun eins og hún birtist okkur í fjölmiðlum. Pistlar hans birtust í föstudagsútgáfu blaðsins og voru margir til í að leggja nokkuð á sig til að verða sér út um baðið. Fólk er oft ótrúlega grandalaust gagnvart því sem verið er að framleiða ofan í það á fjölmiðlunum. Pistlar Ólafs komu síðar út á bók og eru þær eigulegir gripir. Ólafur er nú hættur á Vb, en kollegi hans Andrés Magnússon tekinn við á fjölmiðlavaktinni. Ekki er síður fengur að skrifum Andrésar en Ólafs.

Því tek ég þetta upp að í föstudagsblaði Vb fjallar Andrés um frétt sem rataði bæði inn í Morgunblaðið og Fréttablaðið. Tilefnið var skyndiverkföll flugumsjónamanna. Þetta væri ekki í frásögu færandi ef ekki væri það fyrir annað en að bæði blöðin taka viðtal við sömu konuna. Einhver kynni að spyrja; svo hvað með það? Já, hvað með það? Konan hlýtur að hafa unnið sér eitthvað til frægðar. Nei, hún ól ekki barn í biðsal Leifsstöðvar og hún var ekki að missa af teboði hjá Englandsdrottningu. Það eina sem hún gerði var að opna gemsann og hringja í stærstu dagblöðin (og kannski líka þau minni) og kvarta undan því fjárhagstjóni sem töf á flugi var líkleg til að valda henni.

Varla er þetta svo stór glæpur að það þurfi að gera veður út af því. En þegar þeir safnast upp versnar útlitið. Eins og Andrés bendir á, þá er það skortur á frumkvæði blaðamanna (og fréttamanna) við að afla sér upplýsinga. Þeir bara sitja og bíða eftir að fréttin komi til þeirra. Það er engin tilviljun að af hundruðum manna sem yfirvofandi verkfall var líklegt til að bitna á, þá var aðeins talað við eina tiltekna konu, ljósmyndarar sendir á staðinn og málið afgreitt. Þetta er ekki fréttamennska heldur færibandavinna; þorskurinn kemur á bandinu og þú gerir ekkert annað en að ýta honum í rétt hólf. Annað dæmi sem Andrés hefur nefnt er fréttatilkynning frá utanríkisráðuneytinu sem ýmist birtist nánast orðrétt eða lítillega photo-shoppuð í þessum sömu blöðum.

Þessi færibandavinna er ekki bara vandamál íslenskra fjölmiðla hún leggst, eins og andrúmsloftið, yfir allan heiminn. Borin áfram af stóru fréttaveitunum inn í alla króka og kima. Gagnrýnislaust er "fréttum" veitt áfram án þess að nokkur kanni hvort fótur sé fyrir þeim eða ekki. Stundum er þetta bara eitthvað PR stunt, stundu stjórnmálamenn að fleyta spuna, stundum er sannleikskorn að finna í frétt og stundum er hún hreinn uppspuni. Hvernig var ekki með aldamótaveiruna sem átti að leggja gjörvallt efnahagslíf heimsbyggðarinnar í rúst? Svo maður minnist nú ekki á þá sem væru svo óheppnir að liggja á skurðarborði þegar hátíðin gengi í garð. 

Nýlega féll dómur í Frakklandi í máli þar sem trúverðugleiki ríkisfjölmiðilins France2 er dreginn í efa. Frétt sjónvarpsstöðvarinnar um morðið á drengnum Al-Dura hrinti af stað annarri intifata uppreisninni í Palestínu og hafði áhrif um allan hinn múslimska heim. Kvöld eftir kvöld horfðum við á "dauðastund" drengsins hér heima í stofu á meðan illvirki Ísraela voru tíunduð. En var drengurinn drepinn? Gátu byssukúlur ísraelsku hermannanna beygt fyrir horn? Dómurinn í Frakklandi, nú átta árum síðar dregur það í efa. Áróðursfréttir úr Arabaheiminum hafa flætt yfir okkur án þess að "sannleiks elskandi fréttamenn" spyrni við fæti.

Undanfarið hef ég verið að glugga í bókina Flat Earth Newseftir breska blaðamanninn Nick Davies. Nick þessi er ólíkt Ólafi Teiti og Andrési vel til vinstri og ber bókin nokkur merki þess. En þegar pólitískum skoðunum er ýtt til hliðar þá eru þeir allir 3 að skoða sama hlutinn. Subbuskap í fréttamennsku. Og líkt og félagarnir á Vb þá er Nick að fjalla um rjómann í breskri blaðamennsku, ekki botnfallið. Hann fékk rannsóknateymi frá háskólanum í Cardiff til að skoða innlendar fréttir sem birtust í eftirtöldum blöðum í The Times, Guardian,Independent og Daily Telegraph og að auki Daily Mail til að nálgast millimarkaðinn. Innsendar fréttir sem síðar nutu birtingar voru líka skoðaðar (2,207) og rætt var við viðkomandi blaðamenn ef einhverjar efasemdir vöknuðu um efnið.

Í skemmstu máli er það að segja að endurvinnsla á aðsendu efni er stærsti hluti þess sem tekið er til birtingar, annars vegar frá fréttaveitum eins og Press Associate og hins vegar frá PR fyrirtækjum sem ýmist eru að koma á framfæri viðskiptatengdu eða pólitísku efni. Um það bil 60% frétta í þessum virtu blöðum var endurvinnsla slíks efnis og að auki bar um 20% efnis þess sem merki að vera þannig upprunnið. Átta prósent gátu þeir ekki alveg staðsett en eftir stóð þá aðeins 12% frétta þar sem rannsóknaraðilarnir gátu fullyrt að fréttin hafi frá grunni orðið til á fréttastofunum sjálfum.

Frásaga Nick Davies af þessari könnun tekur aðeins ríflega eina blaðsíðu í bók sem annars er tæpar 400 síður. Það gefur því auga leið að margt annað bitastætt er að finna í bókinni. Fleira ætla ég ekki að tína til núna, en læt þess þó getið að Nick Davies er ekki alveg gallalaus sjálfur. Hlutleysi er nefnilega vandrataður vegur allir geta dottið í pitti.