Bækur og besservissar

Klassík í útrýmingarhættu

Er þörf á að "betrumbæta" klassískar bókmenntir? Svo segja sumir. 

Þrjár megin ástæður ritskoðunar í heiminum eru vegna trúarlegra skoðana, stjórnmálaskoðana og misboðinnar siðgæðisvitundar. Því innihalda flestir bókabannlistar annað hvort Biblíuna eða Kóraninn. Mislitir listar stjórnmálaskoðana innihalda bækur eins og  Prinsinn eftir Machiavelli, Vesalingana eftir Hugo, Kofa Tómasar frænda eftir Stowe, Kommúnista ávarp Marx og Dag í lífi Ivans Denisovich eftir Solzhenitsyn. Jafnvel Dagbók Önnu Frank á sitt sæti á pólitískum bannlistum. Það er hins vegar blygðunarsemin sem á rósóttasta bannlistann, því siðgæðisvitund er eitt fjölbreytilegasta fyrirbæri á jarðkringlunnar. Siðgæðisvitund er nefnilega ekki afmarkað fyrirbæri heldur er hún undirsett bæði trúar- og stjórnmálaskoðunum sem hver og einn getur látið eftir sér að túlkað að sinni vild. Því er oft erfitt að greina hvaðan áhrifin koma. Þó má gera ráð fyrir að holdleg afneitun kirkjunnar þjóna hafi haft áhrif varðandi bann á bókum eins og Kantaraborgarsögum, Elskhuga Lafði Chatterley og Lolitu.

Einn undarlegasti titill á bannlista bóka er  Saga hnignunar og falls Rómarveldiseftir Gibbon. Brillíant bók skrifuð meira en þúsund árum eftir fall hins rómverska keisaradæmis, en innihélt gagnrýni og háð sem beindist bæði að skipulögðum trúarbrögðum og stjórnarhætti samtímans. Slík var skarpskyggni Gibbons að sagt var að stjórnvöld á Englandi óttuðust ekkert meira en að hann tæki upp á því að skrifa sögu eigin lands.

En nú er öldin önnur. Kristin trú truflar ekki lengur bókabrennumenn, þótt trúarlegt eðli segi til sín í bannfæringunni. Nú er það hinn pólitíski rétttrúnaður (PR) sem ræður því hvaða bækur mega lifa og hverjar ekki. Og röðin er komin að barnabókunum. Ekki er langt síðan að Tíu litlir negrastrákar eftir bandaríska skáldið Septimus Winner í þýðingu Gunnars Egilssonar komst á milli tannanna á þessum heilaga hópi. Má geta sér til að sú umræða hafi ekki gert annað en að ýta undir sölu bókarinnar, því enginn sem til þekkti vildi brenna inni án strákanna. Ótölulegur fjöldi fólks sem alist hafði upp með þessu snilldarverki keypti bókina fyrir barnabörn sín og barna-barnabörn.

Ritskoðun og bann hefur sumstaðar verið sett á bækur Belgans Hergé vegna túlkunar hans á teiknimyndahetjunni Tinna. Þykir bókin Tinni í Kongó sýna grófa kynþáttafordóma, þótt hún sé bara barn síns tíma. En við breytum ekki sögunni eftir á og Tinnabækurnar gefa okkur innsýn í evrópskan hugsunarhátt þess tíma. Þótt andstaðan við banni á bókinni hafi víðast hvar komið í veg fyrir bókin væri tekin af sölulistum hafa hinir sjálfskipuðu siðferðispostular víða komið því til leiðar að bókasöfn skrái hana undir alls óskildum indexum svo nær ógerlegt er að hafa upp á henni í hillunum. Enda ekki flokkuð sem barnabók lengur. Hið kaldhæðnislega við þennan tepruskap er að Tinni í Kongo er ein langvinsælasta barnabók þeirra þarna í Kongo, sem finna til dálítils stolts yfir því að um land þeirra sé fjallað. Kannski dálítið eins og við sækjumst eftir að fá að vita "How do you like Iceland".

Nú er PR-hreinsunaráráttan enn einu sinni farin af stað. Í þetta sinn er það barnabókin góða Stikkilsberja-Finnur eftir stórskáldið og húmoristann Mark Twain. Reyndar er þetta ekki í fyrsta sinn sem Finnur og ef út í það er farið Mark Twain lenda undir hnífnum. Bókin kom út 1884 og strax árið síðar hafnaði bókasafnið í Concord, Massatusetts að taka hana á skrá þar sem hún væri í senn "gróf og forheimskandi (...) og ætti því betur við í slömminu en meðal virðingarverðs og hugsandi fólks."

Þessir betriborgarar sem ekki vildu menga hugi ungmenna sinna áttuðu sig ekki á þeirri gagnrýni á kynþáttafordóma sem falin var í þessu hráa og grófa orðfæri sem Twain nýtti sér svo undur vel í bókinni. Hin húmoríska ádeila fór því fyrir ofan garð og neðan hjá siðapostulunum í Concord, rétt eins og núna við endurútgáfu bókarinnar hjá NewSouth Books (tilgerðin leynir sér ekki í stafsetningunni). Bara nafnið á útgáfufélaginu kveikir á viðvörunarbjöllum. "NewSouth" minnir á svona extreme make-over, sem reynt var hér þegar vinstrimenn vildu bjóða fjölmenninguna velkomna og tóku til við að kalla aðflutta, nýbúa. Við vitum hvernig það fór og hverjir flokkast nú undir að vera "nýbúar".

Á einhvern óskiljanlegan hátt ímynda þessir NewSouth útgefendurnir sér að þeir séu færir um að betrumbæta verk Marks Twain. Þeir grípa boltann á lofti, því samkvæmt nýjustu tilskipun siðgæðisvitundar pólitískrar rétthugsunar er nú harðbannað að segja orðið "negro" í Bandaríkjunum. Einfalt og lýsandi orð. Í staðin eru svartir þar í landi ævinlega kallaðir "African-Americans" þótt þeir hafi aldrei til Afríku komið og aldir séu liðnar síðan forfeður þeirra komu til Ameríku. Þessi ofurtillitssemi varðandi húðlit nær þó ekki til hvíta mannsins. Þar þykir sjálfsagt að tala um "hvíta karlmenn" og skilgreina þá jafnvel enn betur með því að klæða þá í jakkaföt. Þessi lýsing er sett fram í niðrandi merkingu og hefur sú skilgreining jafnvel verið tekin inn í "jafnréttisumræðuna" hér. Jafnvel Páll Óskar, sem manni hefði fundist eðlilegt að sýndi öðrum þá tillitssemi sem hann áskilur sér og sínum líkum, talar niðrandi um "hvíta karla". Jafnréttissmiðir hér telja reyndar líka að tussufínt sé vel boðlegt í umræðunni, þó ekki sé kannski sama hverjum leyfist að brúkar orðið. En þetta er kannski útúrdúr, því enn hefur engin bók verið bönnuð vegna notkunar orðsins "tussufínt" né heldur vegna skilgreiningar á mannskepnu með orðasambandinu "hvítir karlar í jakkafötum."  NewSouth Books hefur þó tekið að sér að hvítskrúbba verk Marks Twain og fjarlægt meira en 200 "N-orða" færslur og sett í staðinn hið ygglda orð "þræll". Þar með ætti það ekki að fara framhjá komandi kynslóðum að "hvítir karlar" brutu á mannréttindum "Afrískra-Ameríkana" með því að hneppa þá í þrældóm. Indíánar fá líka uppreisn æru hjá NewSouth.

Þeir sem vilja gefa afkomendum sínum færi á að kynnast sögunni eins og hún hefur verið kynnt fyrri kynslóðum í anda þess hugsunarháttar sem ríkti þegar sögurnar voru settar á blað ættu að íhuga að byrgja sig upp af eldri útgáfum áður en NewSouth læsir líka klónum í Grímsævintýrin, Línu Langsokk og jafnvel Litlu Gulu Hænuna. 

Hættan mun ekki líða hjá í bráð. 

 

Mynd1: www.townhall.com

Mynd2: www.townhall.com

Mynd3: www.sarahjclark.blogspot.com

 

Athugasemdir

[Baldur Hermannsson, 27.1.2011 kl. 01:37]

Hárrétt allt saman, vel mælt allt saman, orð í tíma töluð .... en þetta er samt eins og að míga upp í strekkingsvind. Hinn pólitíski rétttrúnaður ræður yfir mannshuganum. Enginn getur um frjálst höfuð strokið.

[Ragnhildur Kolka, 27.1.2011 kl. 10:32]

Það er ekki við hæfi að vígfimur skilmingameistari eins og þú tali um að míga upp í vindinn. Við berjumst til síðasta blóðdropa. Ekki satt, Baldur.

[Baldur Hermannsson, 27.1.2011 kl. 11:01]

Við getum áorkað svo ótrúlega miklu hvert á okkar starfssviði, þótt ekki beri endilega mikið á því. Og við leggjum okkar litlu lóð á vogarskálarnar í samfélagsumræðunni, minnug þess að fáein af þeim fræjum sem kastað er yfir jörðina munu bera góðan ávöxt.

[Ragnhildur Kolka, 27.1.2011 kl. 13:41]

Baldur! Nú sýnist mér að tími sé kominn til að sá bananafræjum á Íslandi. Veistu nokkuð hvar þau fást?

[Baldur Hermannsson, 27.1.2011 kl. 15:55]

Öll fást þessi yndislegu fræ í hjörtum vorum.

[Ragnhildur Kolka, 27.1.2011 kl. 17:32]

Og þau eru stór.