Listin að leika á lagabókstafinn

Vilhjálmur Bjarnason er hetja helgarinnar. Hingað til hefur krafa almennings verið á hendur stjórnmálamanna, viðskiptalífsins og fjármálageirans að taka til í sínum ranni. Það sem höfnun Vilhjálms á gjöfum gangsteranna sýndi umfram allt var að ábyrgð siðbótar liggur hjá hverjum og einum. Vilhjálmur er maðurinn úti í bæ sem gerði okkur ljóst að þegar við þiggjum mútur þá erum við samsek. Hver og einn getur nú litið í eigin barm og spurt sig -hvað gerði ég og hvað get ég gert til að bæta fyrir brot mín?

En þótt við eigum öll einhvern þátt í því hvernig fór erum við þó ekki öll jafn sek. Hafi Vilhjálmur verið hetja helgarinnar, þá voru skúrkarnir þó fleiri. Lekinn úr tölvupóstum stjórnenda Glitnis opinberar hina kaldrifjuðu aðför sem þeir gerðu að viðskiptamönnum og smærri hluthöfum bankans. Lekinn sýnir, svo ekki verður um villst, þá spillingu sem viðgekkst í bankakerfinu undir það síðasta. Ekki bara hvernig stjórnendur bankans ráðskuðust með fjármuni fólks sem lagt hafði sparnað sinn í hendur þeirra heldur sýnir hann líka hvernig mörk góðra starfshátta voru afmáð og brotin þvers og kruss. Græðgi, hroki, barnalegur sjálfbirgingsháttur og siðblinda réðu ferð. Það voru mér því gríðarleg vonbrigði í morgun þegar ég heyrði talað um að samkvæmt einhverjum  niðurstöðum í meistararitgerðar laganema við HÍ væru slíkar gloppur í lagasetningu um ábyrgð eigenda, (sérstaklega varðandi skuggastjórnendur) sem gerðu að verkum að þeir yrðu ekki sakfeldir. Þar var átt við skuggabaldurinn sjálfan, Jón Ásgeir, nema fleiri stjórnarmenn hafi tekið þátt í leiknum. En svona rúlla teningarnir í réttarríkinu og Jón Ásgeir vissi nákvæmlega hvar hnífsegg lagabókstafsins lá.

Þrátt fyrir vonbrigðin kemur mér það ekki sérstaklega á óvart að topparnir eigi kannski eftir að sleppa óskaddaðir frá þessum hrunadansi. Frístundir mínar hafa verið fáar undanfarin ár, en Páskafríið núna gaf mér tækifæri til að hvílast frá amstri hversdagsins og lesa nokkrar bækur mér til skemmtunar. Tvær þeirra eru mér eftirminnilegastar og má segja að þær fleigi á undarlegan hátt fréttir þessarar viku. Önnur fjallar um dreng með Asperger´s heilkenni, The Curious Incident of the Dog in the Night-Time  og hin fjallar um bókhaldsbrellur. Stolen without a Gun; Confessions from inside history´s biggest accounting fraud  er hrein opinberun á hvernig fjarskiptafyrirtækið MCI í Bandaríkjunum beitti ótrúlegum brellum til að halda verðgildi hlutabréfa uppi meðan stjórnendur þess unnu að því að koma fyrirtækinu í sölu. Allt stemmdi að því að hámarka arð eigendanna. Goldsmith-æfingarnar hjá Glitni gefa þeim loftfimleikum ekkert eftir.

Stjórnendur MCI höfðu erindi sem erfiði, losuðu sig við fyrirtækið í faðm WorldCom sem uppgötvaði ekki fyrr en eftir á að það hafði keypt köttinn í sekknum. Kaupverðið, $37 milljarðar reyndist 50% hærra en eignir félagsins, sem var þó snöktum skárra en verðmiði WorldCom eftir að FBI hafði farið höndum um það. Vinnubrögðin hjá WorldCom voru ekki svo ýkja frábrugðin því sem átti sér stað hjá MCI, enda byggði FBI rannsókn sína á MCI vinnunni þegar þeir tókust á við risann WorldCom; stærsta fjársvikamál sem flett hafði verið ofan af þar til Enron og undirmálslánin sprungu í andlit eigenda sinna.

WorldCom varð svo að segja gjaldþrota þegar virði þess á markaði fór úr $153 milljörðum í 6.8 en hluthafar og æðstu stjórnendur MCI gengu hins vegar frá sínu flaki með fullar hendur fjár. Starfsmenn á plani sem séð höfðu um skítverkin fengu svo nýtt hlutverk við að telja sprungurnar á innveggjum ríkisfangelsanna. Hver örlög Jóns Ásgeirs og kumpána verða er ekki gott að segja en einhvern veginn læðist að manni sá grunur að þeir komist frá þessu án verulegra áverka og bókhaldið dæmist á ábyrgð skúringakonunnar.

Samkvæmið var á heimsvísu alstaðar eins; ungir hungraðir menn án samvisku: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

En þá komum við að þessum skemmtilegu tilviljunum sem lífið er alltaf að skenkja okkur. Í vikunni las ég grein í DailyTelegraph sem tengdi Páskalesninguna mína svo undarlega saman, þ.e. bókhaldsbrellurnar og Asperges heilkennið. Í greininni var fjallað um náungann sem varð milljóner á undirmálslána-brellunum sem urðu fjárglæframönnum í íslensku bönkunum að falli. Það er með ólíkindum að heimurinn skuli riða til falls vegna bólu sem var hönnuð af manni sem hafði ekki grundvallarkunnáttu í viðskiptafræði og aðeins tekið einn kúrs í tölvunarfræði og það skuli vera til í þessu sama sólkerfi læknir, haldinn þeirri undarlegu hegðun sem kallast Asperger´s sem gerði honum kleift að lesa í gegnum textann á þessum banvænu skuldabréfavafningum og græða á því fúlgur fjár.

Til að skilja hvað keyrði hina djöfullegu atburðarás áfram þarf hinn almenni borgari, sem í mesta lagi hefur verið þátttakandi í þeim bókhaldsbrellum sem felast í kaupum á svartri vinnu, að lesa sig til. Óþarfi að einskorða sig við "gulldrengina" okkar því hér erum við að tala um atburði og hegðun á heimsvísu og nóg er af bókum á markaði þótt misgóðar séu. Einn fyrrverandi verðbréfasali, Michael Lewis, hefur gert það gott í bókabransanum. Hann lýsti atburðarásinni á Wall Street fyrst í bók sinni Liar´s Poker og hefur nú skrifað nýja bók um það sem leiddi til þeirra vandamála sem þjóðir heims eru nú að berjast við. Nýja bókin heitir The Big Short: Inside the Doomsday Machine og gefur, samkvæmt greinarhöfundi DT, þeirri fyrri ekkert eftir. "dómsdags maskínan" ætti því að vera bitastæðari lesning en hvítþvottabækurnar sem þátttakendurnir í íslenska samkvæminu hafa lagt á náttborð landsmanna, það er að segja ef menn vilja skilja atburðarásina.

Þeir sem vilja feta í fótspor Vilhjálms geta svo t.d. lagt sitt af mörkum til betra samfélags næst þegar þeim er boðin svört vinna.

Allt telur.

 

Mynd1: www.photoshelter.com

Mynd2: www.dv.is

Mynd3: www.nymag.com